پایاننامه کارشناسی ارشد رشته معارف اسلامی و اقتصاد
ارائه شاخصی ترکیبی جهت سنجش توسعه انسانی مبتنی بر آموزههای اسلامی و بکارگیری آن در رتبهبندی کشورهای اسلامی منتخب
استاد راهنما:
دکتر مهدی صادقی شاهدانی
استاد مشاور:
دکتر محمدهادی زاهدی وفا
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
چکیده فارسی:
این تحقیق با بررسی آموزههای تمدن اسلامی، به ارائه شاخصترکیبیجامعی جهت سنجش توسعه انسانی میپردازد. بر اساس تعریف این تحقیق، «توسعه انسانیمبتنی بر آموزههای اسلامی» به روندی اطلاق میشود که در آن انسان در تعامل با چهار عرصه «فطرت وجودی خود»، «جامعه بشری»، «طبیعت» و «مقام ربوبیت هستی (خداوند)»، همواره حرکتی رو به کمال و تعالی دارد. بر این مبنا، توسعهانسانی مدنظر این پژوهش شامل ابعاد «اقتصادی – رفاهی»، «اجتماعی – فرهنگی»، «بُعد مذهبی – اخلاقی»، «بُعد سیاسی – حکمرانی» و «بُعد علمی – آموزشی» میشود که این ابعاد و مولفهها پس از بسط آموزههای اسلامی در حوزه حیات انسانی به دست آمدهاند. مبتنی بر روششناسی هفتمرحلهای این تحقیق، پس از تعیین ابعاد و مولفهها، باید مراحل انتخاب مراجع اطلاعاتی و پایگاههای داده متناسب با ابعاد و مولفههای مربوطه، اسناد دادههای مفقود، تجزیه و تحلیل چندمتغیره بر روی دادهها و شاخصهای منفرد، نرمالسازی دادهها، وزندهی ابعاد و شاخصهایعاملینهایی و انتشار شاخص انجام شود و در نهایت شاخصترکیبینهایی این تحقیق ایجاد خواهد شد. یافتههای این پژوهش که مبتنی بر شاخصترکیبینهایی بدستآمدهاند، نشان میدهد که بُعد علمی – آموزشی و مولفه سلامت و بهداشت عمومی، از مهمترین نقاط قوت جمهوری اسلامی ایران و بُعد اقتصادی – رفاهی (به جز مولفه سرمایههای زیرساختی) و مولفه کارایی سازمانهای دولتی و نهادهای قانونگذاری از مهمترین نقاط ضعف جمهوری اسلامی ایران به شمار میروند.
واژگان کلیدی: توسعه انسانی، شاخص توسعه انسانی، آموزههای اسلامی، شاخص ترکیبی
فهرست مطالب
فصل اول: مقدمه 1
1-1- بررسی روند تحولات فکری در غرب و تغییر مفهوم توسعه 2
1-2- مفهوم متحول توسعه 4
- 1-2-1- رشد اقتصادی، محور مباحث توسعه 4
- 1-2-2- نظریه نوسازی. 7
- 1-2-3- بحران در مفهوم توسعه 12
- 1-2-4- تحول در مفهوم توسعه 14
- 1-2-5- توسعه، واقعیت و ارزشها 16
- 1-2-6- توسعه پایدار 20
1-3- توسعه انسانی. 23
- 1-3-1- توسعه انسانی، دیدگاه و راهبرد 23
- 1-3-2- مشخصه های اساسی راهبرد توسعه انسانی. 25
- 1-3-3- توسعهی انسانی به عنوان یک وسیله 27
- 1-3-4- نقش دولت 30
- 1-3-5- شاخص توسعه انسانی. 31
- 1-3-6- محاسبه شاخص توسعه انسانی. 33
1-4- نقدی بر شاخص توسعه انسانی. 35
1-5- ادبیات پژوهش. 38
1-6- اهمیت و هدف پژوهش. 49
1-7- روش انجام پژوهش. 51
فصل دوم: تبیین جایگاه انسان و تشریح مفهوم آن در جهان بینی غربی 54
2-1- مقدمه 55
2-2- تعریف انسان شناسی. 56
2-3- تاریخچه انسان شناسی. 61
- 2-3-1- مفاهیم عمده ظهور انسان شناسی در غرب 64
- 2-3-2- ظهور مفهوم شخص. 72
- 2-3-3- تهدیداتی نسبت به مفهوم شخص. 74
- 2-3-4- انسان شناسی فلسفی- الهی. 75
- 2-3-5- انسان شناسی مسیحی. 76
- 2-3-6- انسان به جای خدا یا انسان شناسی فلسفی الحادی. 76
2-4- ارتباط میان انسان شناسی و خداشناسی. 77
2-5- انسان از دیدگاه اندیشمندان غربی. 78
- 2-5-1- مرز انسان و حیوان (دیدگاه: یواهان گوتفرید هردر، آدولف پورتمان، آرنولد گهلن و هلموت پلسنر) 78
- 2-5-2- انسان ؛ موجودی روحانی (دیدگاه: افلاطون، رنه دکارت، ماکس شلر و ژان پل سارتر) 79
- 2-5-3- انسان؛ موجودی طبیعی (دیدگاه: پل تیری دهولباخ، شوپنهاور، هانس فردریش کارل گونتر و بورهوس ف. اسکینر) 79
- 2-5-4- انسان؛ موجودی اجتماعی (دیدگاه: ارسطو، توماس هابز، ژان-ژاک روسو، کارل مارکس) 80
- 2-5-5- انسان؛ موجودی منفرد (توماس آکوینی، ایمانوئل کانت، ماکس شتیرنر و تئودور و. آدورنو) 81
2-6- تجمیع دیدگاههای اندیشمندان غربی ذیل جریان های فکری غربی. 82
2-7- تحلیل مبانی توسعه در غرب 88
- 2-7-1- تحلیل مبانی هستی شناسی. 88
- 2-7-2- تحلیل مبانی انسان شناختی. 90
- 2-7-3- تبیین مبانی جامعه شناسی. 94
2-8- نگاهی انتقادی به مبانی توسعه در غرب 100
- 2-8-1- معضلات و دشواریهای دوگانه نوسازی و توسعه 100
- 2-8-2- روش شناسایی فردگرایانه و پیش فرض عقلانیت ابزاری. 104
- 2-8-3- انسان اقتصادی و پیش فرض های انسان شناختی آن. 106
- 2-8-4- ملاحضات روش شناختی. 108
- 2-8-5- پیوند اقتصاد با فلسفه، جامعه شناسی، اخلاق، و مذهب 109
فصل سوم: معرفی انسان کامل و ترسیم ابعاد و مولفههای توسعه انسانی بر مبنای آموزههای تمدن اسلامی 113
3-1- مقدمه 114
3-2- تمایز مطالعات اسلامی با مطالعات غربی. 117
- 3-2-1- موضوع. 117
- 3-2-2- مسائل. 118
- 3-2-3- روش 119
- 3-2-4- هدف 120
3-3- ویژگی های تفکرات اندیشمندان جهان اسلام 121
- 3-3-1- تفاوت در مبانی. 121
- 3-3-2- آرمانگرایی. 122
- 3-3-3- همنشینی دانش و ارزش 123
- 3-3-4- فضای فرهنگی ویژه 123
- 3-3-5- بیطرفی علمی. 124
3-4- ویژگیهای توسعه انسانی مبتنی بر آموزههای اسلامی. 124
- 3-4-1- فراگیری. 124
- 3-4-2- تعادل. 125
- 3-4-3- واقعگرایی. 126
- 3-4-4- عدالت 127
- 3-4-5- مسئولیت 128
- 3-4-6- کفایت 130
- 3-4-7- انسانگرایی. 130
3-5- توسعه مبتنی بر انسان در اندیشه اسلامی. 131
- 3-5-1- حضرت علیابن ابیطالب امیرالمومنینعلیهالسلام 132
- 3-5-1-2-الف- فراهم آوردن زمینه همبستگی اجتماعی و تحقق مشارکت مردمی. 134
- 3-5-1-2-ب- برقراری امنیت و نظم. 136
- 3-5-1-2-ج- پرداختن به فعالیتهای حیاتی. 137
- 3-5-2-ج-آ- کشاورزی. 137
- 3-5-2-ج-ب- بازرگانی. 137
- 3-5-2-ج-پ- صنعت 139
- 3-5-2-ج-ت- خدمات 139
- 3-5-1-3-الف- جایگاه توسعه در وظایف دولت 141
- 3-5-1-3-ب- سیاست توسعه اقتصادی. 142
- 3-5-1-3-ج- چارچوب توسعه 143
- 3-5-2- ابویوسف انصاری کوفی(113- 182ق) 144
- 3-5-3- فارابی (257-339ق) 145
- 3-5-4- اخوان الصفا (395ق) 153
- 3-5-5- شیخ الرئیس ابو علی سینا (370-428ق) 157
- 3-5-6- ابوالحسن ماوردی (364-450ق) 160
- 3-5-7- خواجه نظام الملک طوسی (408-485ق) 162
- 3-5-8- ابو حامدمحمد غزالی (450-505ق) 165
- 3-5-9- شهاب الدین سهروردی (546-587ق) 169
- 3-5-10- فخرالدینرازی (536-606ق) 171
- 3-5-11- خواجه نصیرالدین طوسی (598-672ق) 173
- 3-5-12- تقیالدین احمدبن عبدالحلیم ابنتیمیه (661-728ق) 177
- 3-5-13- ابوعبدالله ابنجماعه کنانی (639-733ق) 178
- 3-5-14- ابن خلدون (732-808ق) 180
- 3-5-15- ملاصدرا (979-1050ق) 184
- 3-5-16- سیدجمالالدین اسدآبادی (۱۲۵۴-1314ق) 191
- 3-5-17- شهید سید حسن مدرس رحمه الله علیه (1287-1356ق) 194
- 3-5-18- سید قطب (1288-1385ق) 198
- 3-5-19- شهید مرتضی مطهری رحمه الله علیه (1338-1399ق) 204
- 3-5-19-4-الف- آثار درون دینی. 208
- 3-5-19-4-ب- آثار برون دینی. 210
- 3-5-20- شهید سید محمد باقر صدر رحمه الله علیه (1353-14700ق) 219
- 3-5-20-7-الف- مذهب اقتصادی اسلام 226
- 3-5-20-7-ب- نظام اجتماعی اسلام 229
- 3-5-20-7-ج- نظام اقتصادی اسلام 231
- 3-5-20-7-د- علم اقتصاد اسلامی. 232
- 3-5-21- علامه سید محمد حسین طباطبایی رحمه الله علیه (1321-1402ق) 235
- 3-5-22- امام خمینی رحمه الله علیه (1320-1409ق) 249
- 3-5-23- آیت الله جوادی آملی حفظه الله تعالی 258
- 3-5-24- مقام معظم رهبری مدظله العالی 273
3-6- جمعبندی و خلاصه مولفههای توسعه و پیشرفت 294
- 3-6-1- حضرت علیابن ابیطالب امیرالمومنین علیهالسلام 294
- 3-6-2- ابویوسف انصاری کوفی 295
- 3-6-3- فارابی. 295
- 3-6-4- اخوان الصفا 296
- 3-6-5- ابن سینا 297
- 3-6-6- ابوالحسن ماوردی 297
- 3-6-7- خواجه نظامالملک طوسی. 297
- 3-6-8- ابو حامدمحمد غزالی. 298
- 3-6-9- شهاب الدین سهروردی. 298
- 3-6-10- فخرالدینرازی. 298
- 3-6-11- خواجه نصیرالدین طوسی. 298
- 3-6-12- تقیالدین احمدبن عبدالحلیم ابنتیمیه 299
- 3-6-13- ابنجماعه کنانی. 299
- 3-6-14- ابن خلدون. 299
- 3-6-15- ملاصدرا 300
- 3-6-16- سیدجمالالدین اسدآبادی. 300
- 3-6-17- شهید مدرس 301
- 3-6-18- سیدقطب 301
- 3-6-19- شهید مطهری (ره) 302
- 3-6-20- آیت الله سید محمد باقر صدر 303
- 3-6-21- علامه سید محمد حسین طباطبایی. 303
- 3-6-22- امام خمینی (ره) 304
- 3-6-23- آیت الله جوادی آملی. 304
- 3-6-24- مقام معظم رهبری. 306