بند دوم) اقدامات نهادهای فرعی سازمان ملل در راستای محو کار کودک ۱۰۶
الف) کمیسیون حقوق بشر پیشین و شورای حقوق بشر فعلی ۱۰۶
بند سوم) اقدامات نهادهای مبتنی بر معاهدات در راستای محو کار کودک ۱۰۷
الف) کمیته حقوق کودک. ۱۰۷
عنوان صفحه
بند چهارم) اقدامات صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف)
در راستای محو کار کودک. ۱۰۹
گفتار دوم: اقدامات دیگر سازمان های بین المللی در راستای محو کار کودک. ۱۱۲
بند اول) سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل (یونسکو) ۱۱۲
بند دوم) سازمان بهداشت جهانی ۱۱۴
بند سوم) بانک جهانی ۱۱۵
بند چهارم) سازمان خواروبار و کشاورزی (فائو) ۱۱۷
گفتار سوم : فعالیت سازمان های بین المللی غیر دولتی در راستای محو کار کودک. ۱۱۸
بند اول) دیده بان حقوق بشر. ۱۱۸
بند دوم) عفو بین الملل. ۱۱۹
بند سوم) سازمان بین المللی ضد بردگی ۱۲۰
بند چهارم) سازمان راهپیمایی جهانی علیه کار کودک. ۱۲۱
بند پنجم) سازمان بین المللی آموزش. ۱۲۲
بند ششم) اتحاد بین المللی نجات کودکان ۱۲۲
مبحث دوم : بررسی اقدامات سازمان بین‌المللی کار و شرکای اجتماعی در
راستای محو کار کودک. ۱۲۴
گفتار اول : اقدامات برنامه بین المللی حذف کار کودک(IPEC) 125
بند اول) برنامه های با بازه زمانی مشخص برای حذف بدترین اشکال
کار کودک (TBP). 126
بند دوم)گفتگوی اجتماعی ۱۲۷
بند سوم) بازرسی کار ۱۲۸
بند چهارم) پروژه های جهانی و بین منطقه ای IPEC. 129
الف) پروژه کمپین جهانی به منظور ارتقا آگاهی و شناخت در خصوص
مشکلات و راه حل های بدترین اشکال کار کودک. ۱۲۹
ب) پروژه مبارزه با کار کودک از طریق آموزش (تحصیل) در
کشورهای آفریقایی، منطقه کارائیب و اقیانوس آرام ۱۲۹
پ) پروژه حذف کار کودک در کشورهای پرتغالی زبان در آفریقا ۱۳۱
بند پنجم) پروژه های ملی IPEC 132
الف) پروژه بنگلادش- استقرار یک مکانیسم کنترلی و نظارتی به منظور
مبارزه با کار کودک در بخش غیر رسمی اقتصاد. ۱۳۲
عنوان صفحه
ب) پروژه اوگاندا: حمایت از برنامه عملیاتی ملی ۱۳۳
بند ششم) کمپین ها و برنامه های IPEC 134
الف) کنفرانس جهانی کار کودک در لاهه. ۱۳۴
ب) روز جهانی علیه کار کودک ۱۳۴
پ) برنامه مشارکت ۱۲ تا ۱۲. ۱۳۵
ت) کارت قرمز به کار کودک ۱۳۶
گفتار دوم : اقدامات دفتر فعالیت های کارگری سازمان بین المللی کار ۱۳۶
گفتار سوم: اقدامات دفتر فعالیت های کارفرمایی سازمان بین المللی کار ۱۳۸
گفتار چهارم: نقش سیستم نظارتی سازمان بین المللی کار. ۱۳۸
گفتار پنجم: اقدامات سازمان های کارگری بین المللی و ملی. ۱۳۹
بند اول) کنفدراسیون بین المللی اتحادیه کارگری (ITUC) 141
بند دوم) بنیاد حذف کار کودک در کشورهای تولید کننده تنباکو (ECLT) 142
بند سوم) فدراسیون ملی کارگران در بخش کشاورزی. ۱۴۳
گفتار ششم: اقدامات سازمان های کارفرمایی بین المللی و ملی ۱۴۳
بند اول) سازمان بین المللی کارفرمایان (IOE) 144
بند دوم) کنفدراسیون انجمن های کارفرمایی ترکیه (TISK). 145
مبحث سوم: نقش و مسئولیت دولت ها در راستای محو کار کودک و رویه عملی
برخی از کشورهای جهان در مبارزه علیه کار کودک ۱۴۶
گفتار اول : نقش و مسئولیت دولت ها در راستای محو کار کودک ۱۴۶
گفتار دوم: رویه عملی برخی کشورهای جهان در راستای محو کار کودک ۱۴۸
بند اول) اقدامات کشور رومانی در راستای محو کار کودک. ۱۴۸
بند دوم) اقدامات کشور غنا در راستای محو کار کودک. ۱۵۱
نتیجه گیری. ۱۵۳
فصل پنجم : ایران و ممنوعیت کار کودک
مقدمه ۱۵۵
مبحث اول: تعریف کودک، کودک کارگر و وضعیت کار کودک در ایران ۱۵۶
گفتار اول : تعریف کودک در حقوق داخلی ایران ۱۵۶
گفتار دوم: تعریف کودک کارگر در حقوق داخلی ایران. ۱۵۸
گفتار سوم: ابعاد و وضعیت کار کودک در ایران. ۱۵۹
عنوان صفحه
مبحث دوم: ایران و اسناد حقوقی بین المللی در زمینه کار کودک. ۱۶۵
گفتار اول: تعهدات ایران در زمینه ی ممنوعیت کار کودک به موجب
اسناد حقوق بین الملل بشری. ۱۶۵
گفتار دوم: تعهدات ایران در زمینه ممنوعیت کار کودک به موجب اسناد
سازمان بین المللی کار ۱۶۷
مبحث سوم : بررسی قوانین و نهاد های داخلی ایران در زمینه ممنوعیت کار کودک. ۱۷۱
گفتار اول : بررسی قوانین ایران در زمینه ممنوعیت کار کودک. ۱۷۱
گفتار دوم: بررسی نهاد های داخلی ایران در زمینه ممنوعیت کار کودک ۱۷۷
گفتار سوم: اقدامات ضروری در راستای تحقق ممنوعیت کار کودک در ایران ۱۸۳
نتیجه گیری ۱۸۴
نتیجه گیری نهایی. ۱۸۷
فهرست منابع ۱۹۶
مقدمه
طرح مسئله
کودکان کارگر[۱] به کودکانی گفته می شود که به صورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته می شوند. کار کودک یک امر شایع و حتی شاید یک پدیده ی در حال رشد در جهان امروزی است. شاید بتوان گفت تمام کودکانی که کار می کنند با عدول از استاندارد های ملی و بین المللی و یا نقض آنها به کار مشغولند، این امر یک واقعیت عینی است و به عنوان مثال در موارد زیر مصداق دارد:
الف) کودکانیکه در شرکت های صنعتی کوچک کارهایی انجام می دهند نظیر لمس سیم های ظریف خیلی ریز که منجر به فقدان بینایی آنها از سنین ۵ تا ۸ سالگی می شود.
ب) کودکان چوپان که با مالکان املاک بزرگ قرارداد می بندند تا در طول روز ۱۵ ساعت کار کنند.
ج)کودکانی که در معادن زیر زمینی کار می کنند.
د) کودکانی که به عنوان کارگر فصلی و ارزان در مزارع مرطوب آغشته به ماده ضد آفت طاعون به کار گرفته می شوند.
ز) کودکان در داد و ستد های خیابانی – یک وضعیتی که در جهان توسعه یافته شایع است. [۲]
فقر و نیاز مادی علت اساسی کار کردن کودکان است. شرایط نامساعد اجتماعی و اقتصادی کودکان را به کار کردن مجبور می کند. این حالت اضطرار و نیاز مادی است که ایشان را وا می دارد برای رهایی از فقر و بدست آوردن لقمه نانی به کار پردازند. عوامل دیگر نیز به نوبه خود این عامل اصلی و علت اساسی را تشدید می نمایند. از جمله این عوامل دیگر عبارتند از: مهاجرت از شهر به روستا و عدم ثبات شغلی سرپرست خانواده، نابسامانی وضع خانوادگی کودک به سبب غیبت پدر یا بیماری، از کار افتادگی یا مرگ یکی از والدین، و یا عدم موفقیت کودک در تحصیل.
روشن است که در مورد کودکان خانواده های فقیر غالبا به سبب فقر خانواده و عدم توانایی تحمل هزینه تحصیل کودکان اشتغال ایشان به تحصیل دشوار است، مضافا به آنکه بی سوادی والدین نیز مشکلاتی در راه تحصیل کودک پدید آورده و نمونه و سرمشقی نامناسب برای وی می باشد. در کشورهای پیشرفته از لحاظ اقتصادی، اغلب کودکان در کشاورزی و غالبا در کنار خانواده خارج از ساعات کلاس و در ایام تعطیل تابستان کار می کنند. علاوه بر کشاورزی کودکان و نوجوانان در فعالیت های بازرگانی به عنوان فروشنده یا توزیع کننده کالا و در کار هتلداری و رستوران بویژه در زمان تعطیلات و در نقاطیکه مسافر زیاد است به کار می پردازند.
آلبرت توماس اولین مدیر دفتر بین المللی کار عقیده داشت وضع نابسامان کودکان خردسال شاغل در کارهای ریسندگی و غیره و لزوم جلوگیری از آنان بیش از هر عامل دیگری انگیزه اقدامات اولیه و فعالیت های مربوط به ایجاد یک سازمان بین المللی بود که منجر به تاسیس سازمان بین المللی کار [۳]گردید. به همین سبب در مقدمه اساسنامه سازمان بین المللی کار و در ضمن اصول کلی جزو فعالیت ها و اقداماتی که باید صورت گیرد حمایت از کودکان و نوجوانان ذکر شده است. این امر مجددا در اعلامیه فیلادلفیا[۴] مورد تاکید قرار گرفته است. در راه اجرای اهداف فوق سازمان بین المللی کار مقاوله نامه ها و توصیه نامه های متعددی تصویب نموده است. در همین راستا، مقاوله نامه بدترین اشکال کار کودک (مقاوله نامه شماره ۱۸۲) و توصیه نامه شماره ۱۹۰، برنامه ملی اقدام جهانی سازمان بین المللی کار در مورد بدترین اشکال کار کودک ) ارائه شده در سال ۲۰۰۶ که دوره زمانی تا ۲۰۱۶ را مورد هدف قرار داده(، ۱۱ مقاوله نامه در خصوص حداقل سن اشتغال در صنایع[۵]، کارهای دریایی[۶]، کشاورزی[۷]، کارهای غیر صنعتی[۸]، صید دریایی[۹] و غیره از جمله اسناد بین المللی هستند که بیشترین ارتباط را با کار کودک دارند. سازمان ملل در سال ۱۹۵۹ اعلامیه جهانی حقوق کودک[۱۰] را تصویب نمود و نیز در سال ۱۹۶۶ میثاقین بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی [۱۱]و حقوق مدنی و سیاسی[۱۲] را تصویب کرد که در آن دو توجه ویژه ای به کودکان شده است. ماده ۹ میثاق حقوق مدنی و سیاسی بیان می دارد: هیچ کس را نباید در بردگی یا انقیاد نگه داشت یا ملزم کرد که به کار تحمیلی یا اجباری بپردازد. ماده ۱۰ میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به دولت های طرف آن سفارش می کند که افراد جوان را از بهره کشی اقتصادی و اشتغال به کارهای زیان آور برای اخلاقیات، تندرستی یا زندگی شان و نیز از کارهایی که احتمالا مانع رشد طبیعی آنها می شود، محافظت نمایند. همچنین این سند، دولت ها را متعهد می سازد که محدودیت های سنی وضع نمایند تا اشتغال کارمزدی کودکان پایین تر از آن سن ممنوع و طبق قانون مجازات گردد. همچنین سازمان ملل متحد در سال ۱۹۸۹ کنوانسیون حقوق کودک[۱۳] را تصویب کرد که جامع ترین سند در خصوص حقوق کودک می باشد.سازمان بین المللی کار در سال ۱۹۹۲ برنامه بین المللی در خصوص محو کار کودک (IPEC)[14] با هدف کلی محو تدریجی کار کودک که این هدف باید از طریق بالا بردن قابلیت و توانایی کشورها برای مقابله با این مشکل و ارتقا جنبش جهانی برای مبارزه با کار کودک صورت می گرفت، را پایه ریزی کرد. در حال حاضر IPEC دارای نهاد هایی در ۸۸ کشور می باشد. IPEC بزرگ ترین برنامه مربوط به کار کودک و بزرگ ترین برنامه عملیاتی سازمان بین المللی کار می باشد. IPEC شیوه های گوناگونی را برای دست یافتن به اهدافش در نظر گرفته است برای مثال از طریق توسعه برنامه هایی در سطح کشورها در خصوص اصلاح خط مشی ها، در نظر گیری اقدامات جدی برای پایان دادن به کار کودک و همچنین ارتقا سطح آگاهی برای تغییر نگرش های اجتماعی و ارتقا تصویب و به کار گیری موثر کنوانسیون های سازمان بین المللی کار در خصوص کار کودک. این تلاش ها باعث شده اند که صد ها هزار کودک از کار و ورود به نیروی کار بازداشته شوند.براساس آمار سازمان جهانی کار، سالانه ۲۱۵ میلیون کودک ۵ تا ۱۴ ساله در جهان محروم از کودکی می شوند. طبق این آمار ۱۲۰ میلیون نفر از آنها وارد بازار کار شده و مشغول به کار تمام وقت هستند که از میان ۶۹ درصد در بخش کشاورزی و ۹ درصد در صنعت کار می کنند. ۶۱ درصد این کودکان در آسیا، ۳۲ درصد در آفریقا و ۷ درصد در آمریکای لاتین زندگی می کنند. قاچاق انسان از راه های عمده وارد کردن این کودکان به بازار است. بر اساس آمارهای موجود، هم اکنون ۳۸۰ هزار کودک ۱۰ تا ۱۴ ساله در سراسر کشور به صورت ثابت مشغول به کار هستند و حدود ۳۶۰ هزار کودک نیز به عنوان کارگر فصلی فعالیت
