در فصل چهارم به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته شده و ۱۴۲ کشور منتخب جهان با شاخص‌های نوآوری با مدل‌های ارائه شده و تعدادی از مدل‌های ارائه شده در این زمینه مورد ارزیابی قرار می­ گیرند و نتایج حاصل از پردازش اطلاعات بیان می­ شود.

و در نهایت، فصل پنجم به نتیجه ­گیری و پیشنهادات تحقیق اختصاص یافته است.

فصل دوم

مبانی نظری و پیشینه تحقیق

۱-۲- ارزیابی عملکرد

۱-۱-۲- مقدمه

عملکرد یکی از مباحثی است که از دیرباز تا کنون با کلیه مباحث مدیریتی پیوند خورده است. عملکرد یکی از مفاهیم بنیادین در مدیریت محسوب می­ شود چرا که بسیاری از وظایف مدیریت بر اساس آن شکل ‌می‌گیرد (اولیا و دیگران،۱۳۸۹). آرتلی^[۱۵]، سنجش عملکرد را قلب و روح مدیریت بر مبنای عملکرد می­داند ( آرتلی، ۲۰۰۱). در عصر کنونی، تحولات شگرف دانش مدیریت وجود نظام ارزیابی را اجتناب ناپذیر ‌کرده‌است و ارزیابی و اندازه‌گیری عملکرد موجب هوشمندی سیستم و برانگیختن افراد در جهت رفتار مطلوب می‌شود و بخش اصلی تدوین و اجرای سیاست سازمانی است لذا استقرار نظامی جهت ارزیابی عملکرد در راستای دستیابی به اهداف کلان ترسیم شده، لازم و ضروری است و فقدان ارزیابی به معنای عدم برقراری ارتباط با محیط درون و بیرون سازمان تلقی می­ شود که پیامد کهولت و در نهایت مرگ سازمان را به دنبال دارد (فتحی و دیگران، ۱۳۹۳).

بهبود مستمر عملکرد سازمان‌ها، نیروی عظیم هم افزایی ایجاد می­ کند که این نیروها می ­تواند پشتیبان برنامه رشد و توسعه و ایجاد فرصت‌های تعالی سازمانی شود. دولت­ها و سازمان‌ها و مؤسسات تلاش جلو برنده­ای را در این مورد اعمال ‌می‌کنند. بدون بررسی و کسب آگاهی از میزان پیشرفت و دستیابی به اهداف و بدون شناسایی چالش‌های پیش روی سازمان و کسب بازخور و اطلاع از میزان اجرای سیاست‌های تدوین شده و شناسایی مواردی که به بهبود جدی نیاز دارند، بهبود مستمر عملکرد میسر نخواهد شد. تمامی موارد مذکور بدون اندازه‌گیری و ارزیابی امکان پذیر نیست.

اهمیت روند ارزیابی عملکرد، دانشگاهیان و پژوهشگران را به ایجاد روش‌هایی برای ارزیابی عملکرد واداشته است؛ روش‌هایی از قبیل مدل سینک وتاتل^[۱۶]، ماتریس ارزیابی عملکرد^[۱۷]، هرم عملکرد^[۱۸]، مدل مدوری و استیپل^[۱۹]، تحلیل ذینفعان^[۲۰]، تئوری محدودیت^[۲۱]، مدل نتایج و دلایل^[۲۲]، مدل سه بعدی عملکرد^[۲۳]، مدل ارزش فرایند^[۲۴]، هزینه­یابی بر مبنای فرایند^[۲۵]، مدل مثلث خدمات^[۲۶]، مدل کارت امتیازی متوازن^[۲۷]، مدل منشور عملکرد^[۲۸]، جایزه دمینگ^[۲۹]، مدل مالکوم بالدریج^[۳۰]، جایزه کیفیت اروپا^[۳۱] و تحلیل پوششی داده ها^[۳۲] اشاره کرد. بیشتر این تکنیک‌ها تلاشی است برای کاهش برخی از مشکلات شخصی در روش‌های قدیمی. به طور کلی ‌می‌توان گفت تکنیک یگانه مطلوبی در این زمینه یافت نمی­ شود و هر روش، مزایا و معایب خاص خود را دارد.

ارزیابی عملکرد از دواژه “ارزیابی” و “عملکرد^[۳۳]” تشکیل شده است؛ که در زیر به تعریف این دواژه پرداخته می­ شود و بعد مفاهیم مربوط به ارزیابی عملکرد مطرح می­ شود.

۲-۱-۲- تعریف ارزیابی

تعریف گوناگونی از ارزیابی شده است که اهداف و استراتژی­ های متولیان امر، موجب برداشت­های متفاوتی از ارزیابی شده است که در زیر به تعدادی از آن ها اشاره می­ شود:

از نظر لغوی واژه ارزیابی به معنی تعیین ارزش چیزی است. (معین، ۱۳۷۰). به گفته برخی از صاحب‌نظران، ارزیابی با دواژه ارزشیابی و سنجش مترادف می‌باشد و نمی­ توان بین این سه واژه تفاوت معنایی و مفهومی قائل شد . عده­ای نیز این سه واژه را از یکدیگر تفکیک کرده و حیطه کاربرد آن را درجه­بندی کرده ­اند. به عنوان مثال ابیلی، ارزشیابی را جامع‌تر از ارزیابی می­داند و حیطه کاربرد آن را وسیع‌تر از ارزیابی می­شمارد (ابیلی، ۱۳۷۵).

اولین تعریفی که از ارزیابی شده است به نام رالف تایلر ثبت شده؛ وی ارزیابی را وسیله­ای جهت تعیین میزان رسیدن برنامه­ ها به هدف­های آموزشی می­داند. در این تعریف هدف­های آموزشی به تغییرات مطلوب اشاره ‌می‌کنند که انتظار می­رود در اثر اجرای برنامه ­های آموزشی در رفتار فراگیران حاصل آید (بازرگان، ۱۳۸۳).

ماروین آلکین، ارزیابی را فرایندی برای تهیه اطلاعات مناسب جهت تصمیم‌گیری در سطوح مختلف مدیریت می­داند (آلکین^[۳۴]، ۱۹۹۸).

هاربر^[۳۵] ارزیابی را قضاوت مبتنی بر اهمیت یا ارزش می­داند (هاربر، ۱۳۹۰).

پاتن^[۳۶]، معتقد است ارزیابی روش یا ابزاری است که اهداف، نقشه کار، اصطلاحات لازم برای اجرا، سیستم­های نظارت و پیشگیری، اشراف بر میزان موفقیت یا شکست در رسیدن به نتایج مورد نظر را توضیح می‌دهد. او میان ارزیابی^[۳۷] و ارزشیابی^[۳۸] تفاوت قائل می­ شود و معتقد است که واژه ارزشیابی دربردارنده مضمون ارزیابی، مبتنی بر اندازه ­گیری عینی است اما واژه ارزیابی حاوی جمع میان اندازه ­گیری عینی و اندازه ­گیری شخصی به اضافه تصحیح پیشرفت رو به آینده است (پاتن ۱۹۸۲). درباره تفاوت میان اصطلاح ارزیابی و ارزشیابی، ‌می‌توان گفت که منظور از ارزشیابی، دادن ارزش عددی یا توصیفی به عملکرد از طریق مقایسه عملکرد عینی در دوره­ای مشخص یا عملکرد مورد انتظار است. اما ارزیابی عبارت است از روندی فراگیر که دربردارنده اصطلاح پیشرفت رو به آینده است و از تعیین سطوح عملکرد مورد انتظار شروع و با مرحله پیشرفت و توسعه عملکرد پایان می­یابد. به علاوه شامل مرحله ارزشیابی گذشته است که به عنوان سنجش جزئی از روند فراگیر سنجش عملکرد به شمار می­رود (اشکنانی، ۱۳۸۷).

به طور خلاصه ‌می‌توان گفت ارزیابی عبارت است از هر گونه قضاوت ذهنی و کمی ‌در مورد چیزی به منظور تعیین ارزش آن.

۳-۱-۲- تعریف عملکرد

واژه عملکرد performance که به معنای عملکرد است، از کلمه انگلیسی perform و پسوند ance گرفته شده است و از حدود سال ۱۵۰۰ میلادی به بعد متداول شد. این کلمه به معنای تحقق یک امر، یا چیزی است که قبلاً تحقق یافته است. ‌می‌توان گفت که کلمه performance به معنایی که اکنون درک می­ شود، اولین بار در سال ۱۷۰۹ میلادی تعریف شد^[۳۹].

عملکرد مفهومی است که در جوامع معاصر نفوذ می­ کند همان‌ طور که برای ارزیابی کیفیت تلاش­ های فردی و جمعی استفاده می­ شود (کارولک^[۴۰]، ۱۹۹۷).

در تحقیقات مدیریتی، عملکرد اغلب به عنوان خلاصه و فشردن هدف واحد سازمانی تعبیر شده است (مارچ^[۴۱]،۱۹۹۷).

تنجن^[۴۲] معتقد است که بسیاری از مواقع، افرادی که ادعای تشریح مفهوم بهره ­وری^[۴۳] را دارند، در واقع مفهوم گسترده­تری به نام عملکرد را تعریف کرده ­اند (توماس و بارون^[۴۴]، ۱۹۹۴). اگر چه این دو مفهوم به شدت به هم مرتبط‌اند اما اصطلاح عملکرد بسیار جامع­تر از بهره ­وری می‌باشد. هزینه­ ها بخشی محوری از عملکرد محسوب می­شوند اما عملکرد تقریباً هر هدف رقابتی و تعالی غیر مادی نظیر قابلیت اطمینان، انعطاف‌پذیری، کیفیت و سرعت را نیز در بر ‌می‌گیرد. در حالی که بهره ­وری صرفاً مفهومی ویژه است که به نسبت بین ورودی و خروجی می ­پردازد (تنجن، ۲۰۰۴).

عملکرد عبارت است از آنچه که شخص در ضمن حدود و نقش معینی که سازمان یا مؤسسه‌ به منظور تحقق دادن به اهداف معین تعیین ‌کرده‌است، انجام می‌دهد (مینر^[۴۵] و دیگران، ۱۹۸۵).

عملکرد، انجام دادن هر کار به طریقی مشخص با تعیین هدفی معین برای آن است (هانابوس^[۴۶]، ۱۹۸۷).