هدف اولیه از گزارش سود، تأمین و ارائه اطلاعات مفید برای افرادی است که بیشترین علاقه را به گزارشهای مالی دارند. اما تبیین هدفهای مشخصتر نیز، برای درک بهتر گزارشگری سود ضرورت دارد. یکی از هدفهای اساسی که با اهمیتترین هدف از دیدگاه تمامی استفادهکنندگان گزارشهای مالی محسوب می شود، ایجاد تمایز بین سرمایه‌گذاری و سود (منابع و جریانها)، به عنوان بخشی از فرایند توصیفی حسابداری است. هدفهای مشخص گزارش سود شامل موارد زیر است:
الف- استفاده از سود به عنوان معیاری برای اندازه گیری کارایی مدیریت.
ب- استفاده از مبالغ تاریخی سود برای پیش‌بینی آینده واحد انتفاعی و توزیع آتی سود سهام.
ج- استفاده از سود به عنوان معیاری برای اندازه گیری دستاوردها و همچنین نشانهای از تصمیمات آتی مدیریت (هندریکسون و بردا[۱]، ۱۹۹۴). تئوری، شیوه محاسبه و کاربرد سود همواره کانون توجه ادبیات اقتصاد، حسابداری و مالی قرار داشته است. در ادامه، مفهوم سود از هر دو دیدگاه اقتصادی و حسابداری مورد بحث واقع می‌شود.
۲-۲- سود اقتصادی و حسابداری
تعریف مفهوم اقتصادی سود عموماً به اقتصاددانی همچون هیکس (۱۹۳۹) نسبت داده می‌شود: هدف محاسبه سود در امور خاص این است که به مردم نشان دهیم چه مقدار آن ها می‌توانند مصرف کنند بدون آن که نیازمند شوند. به نظر می‌رسد سود یک فرد به عنوان حداکثر مقداری است که فرد می‌تواند در طول هفته مصرف کند و همچنان در پایان هفته به خوبی اول هفته که شروع کرده باشد. اگر چه تعریف هیکس بر سود فردی تأکید دارد، اما این مفهم می‌تواند به عنوان مبنایی برای تعیین سود تجاری با عوض کردن واژه مصرف کردن با توزیع کردن قرار گیرد. بنابرین، سود تجاری تغییر خالص دارایی‌ها در نتیجه فعالیت تجاری در طول دوره حسابداری خواهد بود. به عبارت دیگر، سود تجاری تغییر خالص دارایی‌ها به استثنای سرمایه‌گذاری‌های مالکان و توزیع سود بین آن ها است. لازم به ذکر است که این مفهوم تعیین سود از سود حسابداران با عنوان حفظ سرمایه نام گرفته است (کردستانی۱۳۸۱). به طور کلی، از منظر اقتصادی سود به عنوان افزایش در رفاه تعبیر می‌شود. این تعریف از دیدگاه معنایی[۲] دارای تفسیر پذیری بالایی بوده و به دیگر سخن از قابلیت فهم زیادی برخوردار است.
سود حسابداری به بیان ساده بدین گونه تعریف می‌شود: تفاوت بین درآمد تحقق یافته ناشی از معاملات دوره و بهای تاریخی منقضی شده مربوطه. این تعریف بیانگر این است که سود حسابداری دارای پنج ویژگی می باشد:
۱- سود حسابداری مبتنی بر معاملات واقعی است که شرکت آن ها را انجام داده است (سود حسابداری اصولاً از تفاوت درآمد فروش کالاها یا خدمات با هزینه های لازم برای انجام دادن این فروش به دست می آید). بر حسب سنت، حرفه حسابداری برای محاسبه سود از روش معاملاتی استفاده کرده‌است. این معامله یا داد و ستد می‌تواند درون سازمان یا برون سازمان باشد. معاملات آشکار یا برون سازمانی، در نتیجه کالاها یا خدماتی که شرکت از سایر واحدها میخرد یا به آن‌هامی‌فروشد انجام می‌شود و معاملات پنهان (درون سازمانی) به سبب استفاده یا تخصیص دارایی‌ها در درون شرکت انجام می‌شوند. معاملات برون سازمانی از آن جهت آشکار هستند که بر یک سری مدارک عینی استوار هستند. معاملات درون سازمانی بدان سبب پنهان هستند که بر مبنای مدارکی قرار دارند که چندان عینی نمیباشند.
۲- سود حسابداری بر مبنای فرض دوره زمانی، به عنوان یک امر بدیهی قرار دارد و به عملکرد مالی شرکت در طی یک دوره زمانی مفروض یا مشخص اشاره دارد.
۳- سود حسابداری که بر مبنای اصل تحقق درآمد قرار دارد، ایجاب می کند که درآمد تعریف شود، آن‌را اندازه گیری و شناسایی (ثبت) نمود. به طور کلی، اصل تحقق درآمد معیار یا آزمونی است برای شناسایی (ثبت) درآمد و در نتیجه شناسایی (ثبت) سود.
۴- سود حسابداری ایجاب می کند که اصل بهای تاریخی به صورت دقیق رعایت شود. یک دارایی تا زمانی که فروش تحقق مییابد بر مبنای بهای تمام شده ثبت می شود و در آن زمان هر نوع تغییری در ارزش شناسایی می شود.
۵- سود حسابداری ایجاب می کند که درآمدهای تحقق یافته دوره، در رابطه با هزینه های مربوط، متناسب یا ذیربط مورد توجه قرار گیرند. از این رو سود حسابداری بر مبنای اصل تطابق قرار دارد (ریاحی بلکویی، ۱۳۸۱).
۲-۳- پیش بینی سود حسابداری
بسیاری از سرمایه‌گذاران، پیش‌بینی سود آتی را به عنوان عامل تعیین‌کننده در پیش‌بینی توزیع سود سهام آینده به کار می‌برند. بدیهی است که سود سهام مورد انتظار به نوبه خود نقش تعیین‌کننده‌ای در قیمت‌گذاری ارزش جاری سهام یا کل واحد تجاری دارد، از آنجا که پیش‌بینی سود برای سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران از اهمیت والایی برخوردار است.
۲-۴- پیش بینی سود
یکی از هدفهای حسابداری و تهیه صورت‌های مالی، فراهم کردن اطلاعات سودمند به منظور تسهیل تصمیم‌گیری است. یکی از ویژگی‌های کیفی اطلاعات حسابداری، نیز سودمندی در پیش‌بینی است. معیار ارزش پیش‌بینی، احتمال وجود ارتباط بین رویدادهای اقتصادی مورد علاقه تصمیم‌گیرنده و متغیرهای پیش‌بینی کننده است. این مفهوم از مدل‌های ارزشیابی سرمایه‌گذاری استخراج شده است. اگر اطلاعات حسابداری برای تصمیم‌گیری سودمند باشد، باید امکان پیش‌بینی بعضی از رویدادهایی را فراهم کند که به عنوان داده های ورودی مدل‌های تصمیم‌گیری استفاده می‌شود. مدل‌های تصمیم‌گیری را می‌توان از طریق تئوری‌های توصیفی، واکنش سرمایه‌گذاران و بازار به اطلاعات حسابداری شناسایی کرد. حسابداری یکی از اطلاعات اصلی مورد استفاده در این مدل‌ها است (خالقی مقدم و رحمانی، ۱۳۸۲).
پیش‌بینی سود حسابداری و تغییرات آن به عنوان یک رویداد اقتصادی از دیرباز مورد علاقه سرمایه‌گذاران، مدیران، تحلیل‌گران مالی، پژوهشگران و اعتباردهندگان بوده است. این توجه ناشی از استفاده از سود در مدل‌های ارزیابی سهام، کمک به کارکرد کارایی بازار سرمایه، ارزیابی توان پرداخت، ارزیابی ریسک، ارزیابی عملکرد واحد اقتصادی و مباشرت مدیریت، ارزیابی نحوه انتخاب روش‌های حسابداری توسط مدیریت و استفاده از پیش‌بینی‌های سود در پژوهش‌های اقتصادی، مالی و حسابداری است (شریعت پناهی و قاسمی، ۱۳۸۴).
پیش‌بینی سود حسابداری، میزان رشد و تغییرهای آن مورد علاقه سرمایه‌گذاران، مدیران، تحلیل‌گران مالی، پژوهشگران و اعتباردهندگان است. این توجه به دلیل استفاده از سود در مدل ارزیابی سهام (ارتباط مفروض بین سود و جریان‌های نقدی)، کمک به کارکرد کارایی بازار سهام (ارتباط بین تغییرات سود و تغییرات قیمت سهام)، ارزیابی توان پرداخت (سود سهام، بهره و تعهدات)، ارزیابی عملکرد واحد اقتصادی و مباشرت مدیریت، ارزیابی نحوه انتخاب روش‌های حسابداری توسط مدیریت و استفاده از پیش‌بینی‌های سود در پژوهش‌های اقتصادی، مالی و حسابداری است (خالقی مقدم و رحمانی، ۱۳۸۲).
