فعل٬ چون به حیات یک انسان پایان می دهد٬ به هر دلیلی که باشد حرام است (اسلامی تبار و الهی منش٬ ٬۱۳۸۶ ص ۱۸۳). ۲. حکم وضعی : منظور از حکم وضعی حق قصاص و دیه است٬ یعنی آیا با اذن مقتول قصاص و پرداخت دیه از قاتل ساقط می شود یا خیر ؟ دو نظریه وجود دارد : نظریه اول مبتنی بر سقوط حق قصاص و دیه می باشد (اسلامی تبار و الهی منش٬ ٬۱۳۸۶ ص ۲۰۴ ). از جمله قائلین به سقوط قصاص با اذن به قتل در فقه امامیه٬ محقق حلی است که می فرماید: قصاص واجب نیست چرا که مقتول حق خود را به واسطه اذن ساقط کرده است پس وارث بر قاتل تسلطی ندارد (محقق حلی٬ ٬۱۳۷۴ص۲۰۰ ). از دیگر فقهایی که بر این عقیده هستند می توان به : فاضل هندی (کشف اللثام٬ بی تا )٬ آیت الله محمد حسین شیرازی (الفقه٬ ۱۴۰۹ه ق٬ ص ۷۸ ) وآیت الله فاضل لنکرانی (تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله٬ ۱۴۲۱ه ق٬ ص ۷۴ ) اشاره کرد. نظریه دوم مبتنی بر عدم سقوط حق قصاص با اذن به قتل می باشد. از جمله قائلین به عدم سقوط قصاص با اذن به قتل٬ آیت الله خوئی می باشد که در این باره می فرماید: دو نظریه وجود دارد اقوی ثبوت آن است (خوئی٬ ٬۱۴۲۲ ه ق٬ ص ۱۸ ). در بین فقهای اهل سنت نیز مانند امامیه در میزان تاثیر رضایت به قتل اختلاف نظر وجود دارد٬ نظر راجح در مذهب مالکیه آن است که اذن به قتل مجازات را ساقط نمی کند و قصاص از قاتل ساقط نمی شود و نیز در قولی دیگر آمده در این خصوص که رضایت به قتل٬ در اسقاط قصاص موثر است یا خیر شبهه وجود دارد. در مذهب شافعی دو نظر هست : ۱. اذن به قتل موجب سقوط قصاص دیه می شود ۲. اذن موجب سقوط قصاص نمی شود. لکن نظر قوی آن است که اذن در سقوط قصاص موثر است اما در خصوص دیه اختلاف نظر است. در فقه حنبلی دو نظر است و اظهر آن است که اذن مسقط قصاص است لکن در خصوص دیه اختلاف نظر هست. در فقه حنفی هم اختلاف هست و ابوحنیفه و ابویوسف چنین نظر می دهند که٬ چون اذن به قتل شبهه است٬ لذا عقوبت قصاص از جانی دفع و دیه ثابت می شود. اما در نظر مخالف رضایت در اسقاط قصاص تاثیری ندارد (الجزیری٬ ۱۴۱۹ ه٬ ص ۳۰۷ ). در مجموع می توان گفت که فقهاء امامیه و اهل سنت در این موضوع متفق القولندکه اذن به قتل٬ ارتکاب قتل را مباح و جایز نمی کند و حرمت به قوت خود باقی است لکن در خصوص مجازات اختلاف نظر کرده اند (بسامی٬ ٬۱۳۸۸ ص ۱۶۸ ).
۱-۱-۲- سوالات تحقیق
پرسش اصلی تحقیق
حکم وضعی قتل از روی ترحم در مذاهب پنجگانه و حقوق جزای ایران چه می باشد ؟
پرسش فرعی تحقیق
نظام بین المللی حقوق بشر واسناد حقوقی مربوط٬ چه دیدگاهی درباره اتانازی دارند ؟
۱-۱-۳- فرضیه های تحقیق
از نظر اکثر فقهای شیعه و اهل سنت اذن بیمار می تواند مسقط حق قصاص باشد.
به دلیل انطباق ماده ۲۶۸ قانون مجازات اسلامی با قتل از روی ترحم به اذن بیمار از نظر حقوقی مجازات قصاص منتفی می گردد.
قتل ترحم آمیز با قوانین بین المللی حقوق بشر مغایراست و به طور مطلق حیات را مورد حمایت قرار داده اند
۱-۱-۴- سوابق مربوط
قتل ترحم آمیز در عصر حاضر یکی از مباحث جدال برانگیز در عرصه حقوق٬ اخلاق٬ پزشکی و همچنین مذهبی می باشد. در یکی دو دهه اخیر رویکرد متفاوتی٬ در اندیشه برخی اندیشمندان و متفکران فلسفی٬ اخلاقی و حقوقی نسبت به این موضوع مشاهده می شود که حتی مبنای قانون گذاری در برخی کشورها قرار گرفته است (عباسی٬ ٬۱۳۸۳ ص ۱۷۵ ).
تاکنون تحقیقات جامعی در خصوص آمار مربوط به اتانازی در کشور های زیادی منتشر یا گزارش نشده٬ کتابی جامع وکامل در رابطه با قتل از روی ترحم در فقه پنجگانه و تطبیق آن با حقوق جزای ایران به شکل تطبیقی و به طور جداگانه وجود ندارد. سیمین دخت مرادی در رساله مقطع دکتری پزشکی٬ در دانشگاه علوم پزشکی به « بررسی نگرش پزشکان نسبت به انواع اتانازی در بیمارستانهای رسول اکرم (ص)٬ هفت تیر و فیروزگر تهران » می پردازد و بر آن شده تا در قالب یک طرح پژوهشی٬ نگرش پزشکان را نسبت به این مقوله تعیین نماید که به اختصار نتایج زیر به دست آمد. اکثر پزشکان با اتانازی فعال و غیر داوطلبانه و اتانازی فعال و ناخواسته مخالف بودند. همچنین در ارتباط با کاربرد اتانازی در نوزادان متولد شده با ناهنجاری شدید (۶۶/۵ درصد) نظر موافقی داشتند(مرادی٬ ٬۱۳۸۲ ص ۶۶ ).
علی اکبر موسوی در رساله مقطع دکتری پزشکی٬دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد به « بررسی نگرش گروهی از پزشکان دانشگاه علوم پزشکی یزد به اتانازی » می پردازد. این مطالعه برروی ۱۲۴ پزشک بود از این تعداد۳۵ نفر پزشک زن و ۸۹ نفر پزشک مرد بودند. از مجموع ۱۲۴ پزشک٬ ۱۰۶ پزشک با مقوله قتل ترحم آمیز آشنا بودند٬ ۷۳ پزشک (۱/۵۸%) حداقل برای یک بار درخواست قتل ترحم آمیز را دریافت کرده بودند. ۱۱ نفر (۹/۸%) در طول دوران طبابت خود حداقل به یک مورد از انجام قتل ترحم آمیز توسط سایر همکاران برخورد کرده بودند در حالیکه تنها ۲ نفرسابقه انجام قتل ترحم آمیز را داشتند. در مجموع ۷۴ نفر (۷/۵۹%) مخالف قتل ترحم آمیز بودند در حالیکه ۳۲ نفر (۸/۲۵%) حداقل با یکی از اشکال ۵ قتل ترحم آمیز نظر موافق داشتند. اکثر موافقین که دلیل پذیرش آنرا نجات بیمار از درد و رنج غیر قابل علاج اظهار داشتند. ۱۱ نفر به دلیل احترام به آزادی فردی و حق بیمار در تعیین سرنوشت و ۱۴ نفر جلوگیری از صرف هزینه بیهوده را دلیل موافقت خود اظهار کرده بودند. در عوض مخالفین اتانازی در ۵۴ درصد موارد٬ اتانازی را به دلیل مغایرت با اخلاق پزشکی و در ۹/۶۸ درصد به دلیل قتل نفس و در ۴/۲۸ درصد موارد به دلیل تاثیر سوء بر روابط و اعتماد بین پزشک و بیمار رد کردند. اکثر موافقین قتل ترحم آمیز (۱/۷۸%) آنها با قتل ترحم آمیز از نوع غیر فعال آن موافق بودند (بسامی٬ ٬۱۳۸۸ ص ۱۰۷ ). در مطالعه ای که در تهران که در سالهای ۸۰-۱۳۷۹ انجام گرفت نگرش پزشکان عمومی و متخصص پیرامون مسئله قتل ترحم آمیز و موضوعات مرتبط با آن بررسی شده است. تعداد کل افراد مورد مطالعه ۳۲۱ نفر بودند٬در این مطالعه مشخص شد: حدود ۲۹ درصد پزشکان با مقوله قتل ترحم آمیز آشنایی نداشتند حدود ۴۰ درصد از پزشکان حداقل با یک نوع از انواع قتل ترحم آمیز موافق بودند که نسبت به مخالفین از سن کمتر و سابقه طبابت کمتر برخوردار بودند. همچنین آقایان بیشتر از خانم ها با مقوله قتل ترحم آمیز موافق بودند. اغلب موافقین با روش غیر فعال قتل ترحم آمیز در مورد بیماران صعب العلاج با درد و رنج شدید و بدون امید به زندگی و نوزادان با ناهنجاری های شدید مادرزادی٬ و بیماران با معلولیت شدید موافق بودند و مهمترین علت پذیرش آنرا نجات بیمار از درد و رنج غیر قابل درمان می دانستند. مخالفین عمده ترین مخالفت خود را مغایرت این امر با اخلاق پزشکی عنوان کرده و معتقدند این امر بر روابط پزشک و بیمار اثر سوء خواهد داشت (تقدسی نژاد٬ ٬۱۳۸۲ ص ۲۳ ). در مطالعه دیگری که در شهر کرمان در سال ۱۳۸۱ انجام گرفت نگرش پزشکان و دانشجویان پزشکی در زمینه قتل ترحم آمیز بررسی شد. تعداد کل افراد مورد مطالعه ۱۳۶ نفر بودند. در این مطالعه نشان داده شد بیش از ۶۰ درصد افراد مخالف انجام قتل ترحم آمیز بودند (بسامی٬۱۳۸۸٬ ص ۱۱ ). در مطالعه دیگری که در شهر تهران در سال ۱۳۸۸ صورت گرفت نگرش انترنهای دانشگاه علوم پزشکی تهران در ارتباط با اتانازی بررسی شد. به طور کلی ۵۴ درصد انترنهای دانشگاه علوم پزشکی تهران با اتانازی مخالف بودند. این در حالی بود که میزان پاسخ های مخالف نسبت به اتانازی فعال داوطلبانه۸۸ درصد٬ اتانازی فعال غیر داوطلبانه ۴۷ درصد٬ اتانازی غیر فعال داوطلبانه ۱۸ درصد و اتانازی غیر فعال غیر داوطلبانه ۹۵ درصد بوده است (طاوسیان٬ ٬۱۳۸۸ ص ۴۳ ). البته دو همایش بین المللی هم در سالهای اخیر برگزار شده که عبارتند از :
در اولین کنفرانس بین المللی «مجموعه قوانین اخلاق پزشکی در اسلام» که توسط سازمان پزشکی اسلامی در کویت برگزار شد و در آن بیانه ای به این شرح صادر شد «هر گونه کشتن از روی ترحم٬ از قبیل خودکشی٬ جایگاهی در اسلام نداشته و تنها ملحدانی دست به این کار می زنند که به پوچی رسیده اند. کشتن بیماران لاعلاج به بهانه رهایی از درد و رنج نیز مردود است» (اسلامی تبار والهی منش٬ ٬۱۳۸۶ ص ۲۰۱ ).در اولین کنگره بین المللی «حقوق پزشکی» که در آذرماه ۱۳۸۶ توسط دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی در تهران برگزار شد مطالبی در خصوص اتانازی و دیدگاه های مختلف کشورها٬ ادیان٬ و سازمانهای بین المللی مطرح شد (اسلامی تبار والهی منش٬ ٬۱۳۸۶ ص ۲۰۱ ).
۱-۱-۵- اهداف تحقیق
باز خوانی مبانی فقهی به منظور پیدا کردن راه حلی برای موضوع مهم قتل از روی ترحم که خواسته بسیاری از بیماران نا امید از زندگی است.
مقارنه و تطبیق کاوش های حقوقی جزایی با مبانی فقهی در این مسئله مهم. از آنجا که مسئله قتل از روی ترحم یکی از موضوعات بسیار مهم امروزی است و مورد اختلاف شدید صاحبنظران می باشد و از طرفی در وضع حقوقی کشور ما هم از نقطه نظر اصل جواز یا عدم آن و هم از جهت آثار وضعی آن دارای ابهام است لذا ایجاب می کند که پیرامون آن تحقیق جامعی صورت گیرد.
۱-۱-۶- نوآوری تحقیق
باتوجه به اینکه موضوع٬ جدید می باشد و در این رابطه مطالعه تطبیقی تمام مذاهب اسلامی و حقوق جزا صورت نگرفته است٬ لذا کاری نو محسوب می گردد.
۱-۱-۷- دشواریهای تحقیق
از آنجا که این پایان نامه علاوه بر زمینه حقوق و فقه٬ در ارتباط با رشته پزشکی نیز می باشد٬ و با توجه به مشکل بودن و تطبیقی بودن موضوع تحقیق نیاز به در دسترس بودن مراکز علمی و کتابخانه های بزرگ و معتبر بوده٬ که به علت دور بودن شهرستان محل اقامت اینجانب از محل های فوق مجبور به مراجعه به مراکز علمی و حوزوی شهرستان قم وتهران مانند دانشگاه قم٬ کتابخانه های آیت الله سیستانی و آیت الله مرعشی نجفی٬ دانشگاه ادیان قم٬ دانشگاه شهید بهشتی تهران٬ مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه شهید بهشتی گردیدم که حضور در این مراکز علمی نیازمند هزینه های سنگین اقامت و ایاب و ذهاب بوده و با توجه به اینکه اکثر منابع مورد استفاده٬ منابع مرجع بوده و مراکز علمی نیز از تحویل آنها به دانشجویان خودداری می نمایند لذا مجبور به اقامت چند هفته ای در شهرهای تهران و قم گردیدم. مشکلات دیگری از قبیل بعد مسافت بین محل زندگی نگارنده و اساتید محترم راهنما و مشاور جهت مشورت و وجود منابع به زبان عربی که فاقد ترجمه فارسی بوده و نیاز به ترجمه موضوعات انتخابی مربوط به پایان نامه را که نیازمند صرف زمان زیادی بود را داشتم و فاصله بین کتابخانه ها و دانشگاهها و مشخص بودن زمانهای محدود استفاده از این مراکز علمی و تحقیقاتی و به علت تحویل ندادن منابع مرجع مجبور به نکته برداری شده که این موضوع به علت نبودن محل اسکان مشخص نیاز به زمان زیادی داشته که نیازمند هزینه های
