۵- صلاحیت تکمیلی ۶۴
گفتار دوم اختلافنظرها در مورد پیش شرط‌های اعمال صلاحیت دیوان ۷۰
۱- وتوی تعقیب توسط شورای امنیت ۷۰
۲- صلاحیت جهانی دیوان در حالت ارجاع شورای امنیت ۷۲
۳- نظری بر تنها ارجاع شورای امنیت به دیوان در رابطه با صلاحیت آن ۷۴
۴- ملاحظات عملی اعمال صلاحیت زمانی دیوان کیفری بینالمللی ۷۷
۱-۴- جرایم مستمر و مرکب ۷۷
۲-۴- مقررات انتقالی ۷۹
۳-۴- صلاحیت موردی دیوان ۸۲
۴-۴- کناره‌گیری دولت عضو ۸۴
فصل چهارم- قلمرو موضوعی صلاحیت دیوان کیفری بینالمللی ۸۷
مبحث نخست: جنایات جنگی ۹۰
گفتار نخست: جنایات جنگی از ظهور تا اعمال صلاحیت بین المللی ۹۴
۱- جنایات جنگی در اساسنامه دادگاه‌های نورمبرگ و توکیو ۹۶
۲- جنایات جنگی در اساسنامه دادگاه‌های یوگسلاوی سابق و رواندا ۹۶
۳- جنایات جنگی در اساسنامه دیوان کیفری بینالمللی ۹۸
۱-۳- نقض‌های فاحش قراردادهای ژنو ۹۸
۲-۳- نقض‌های فاحش قوانین و عرف‌های مسلم حقوق بین‌الملل حاکم بر منازعات مسلحانه بینالمللی ۹۹
۳-۳- نقض‌های فاحش ماده ۳ مشترک قراردادهای ژنو در مخاصمات مسلحانه غیر بینالمللی ۱۰۱
۴-۳- دیگر نقض‌های فاحش قوانین و عرف‌های قابل اجرا در منازعات مسلحانه غیر بینالمللی ۱۰۱
گفتار دوم: شرایط اعمال صلاحیت دیوان کیفری بینالمللی در مورد جنایات جنگی ۱۰۷
۱- فاحش بودن نقض قواعد جنگ ۱۰۷
۲- مسلحانه بودن منازعه ۱۰۹
۳- تحت حمایت بودن افراد و اموال ۱۱۳
۴- رعایت شرط آستانه صلاحیت ۱۱۶
مبحث دوم: جنایات علیه بشریت ۱۱۸
گفتار نخست: استقلال جنایات علیه بشریت از جنایات جنگی ۱۱۹
گفتار دوم: شرایط اعمال صلاحیت دیوان کیفری بینالمللی در مورد جنایات علیه بشریت ۱۲۲
۱- ارتباط با منازعه مسلحانه ۱۲۲
۲- نظام‌یافته یا گسترده بودن حمله ۱۲۴
۳- غیرنظامی بودن قربانیان ۱۲۷
مبحث سوم: جنایت نسل‌زدایی (نسل‌کشی) ۱۲۸
گفتار نخست: شرایط مربوط به عنصر مادی ۱۳۰
۱- شرایط کلی ۱۳۰
۲- شیوه‌های ارتکاب ۱۳۲
۱-۲- کشتن اعضای گروه ۱۳۲
۲-۲- ایراد صدمه شدید جسمانی یا روانی به اعضای گروه ۱۳۲
۳-۲- تحمل عمدی شرایط زیستی نامناسبی به گروه که منتهی به زوال جزیی یا کلی آنها شود ۱۳۳
۴-۲- تحمیل اقداماتی به منظور جلوگیری از توالد و تناسل در میان گروه ۱۳۳
۵-۲- انتقال اجباری اطفال گروه به گروه دیگر ۱۳۴
گفتار دوم: شرایط مربوط به عنصر روانی ۱۳۴
مبحث چهارم: جنایت تجاوز ۱۳۶
گفتار نخست: تجاوز از مشروعیت تا جنایت ۱۳۷
۱- نگاه سنتی به تجاوز ۱۳۷
۲- تلاش‌ها و ناکامی‌ها در تعقیب مرتکبین جنایت تجاوز ۱۳۸
گفتار دوم: شرایط اعمال صلاحیت دیوان در مورد جنایت تجاوز ۱۴۲
۱- بحث‌های کنفرانس دیپلماتیک رم ۱۴۲
۲- چشم‌انداز آینده صلاحیت دیوان و جنایت تجاوز ۱۴۳
۳- کنفرانس بازنگری اساسنامه در ارتباط با جنایت تجاوز (موافقتنامه کامپالا) ۱۴۶
۱-۳- تعریف جنایت تجاوز و اصلاح موادی از اساسنامه در کنفرانس بازنگری کامپالا ۱۴۷
۲-۳- تحلیل موافقتنامه کامپالا در خصوص تعریف تجاوز و عناصر آن ۱۵۱
۴- عناصر جنایت تجاوز ۱۵۳
۱-۴- عنصر مادی ۱۵۳
۲-۴- عنصر روانی ۱۵۴
۵ – شروط اعمال صلاحیت دیوان نسبت به جنایت تجاوز در کنفرانس بازنگری کامپالا ۱۵۵
۶- نقش شورای امنیت در تشخیص تجاوز و تاثیر آن بر تصمیمات دیوان ۱۵۶
۷- مصوبات کنفرانس کامپالا در مورد اعمال صلاحیت دیوان ۱۵۶
نتیجه‌گیری ۱۶۱
پیشنهادات ۱۶۳
منابع و مآخذ ۱۶۴
منابع فارسی ۱۶۵
منابع غیر فارسی ۱۶۹
چکیده انگلیسی ۱۷۲
۱- چکیده
با تشکیل دیوان کیفری بینالمللی، این سئوال مطرح است که آیا صلاحیت این دیوان با صلاحیت محاکم داخلی کشورها در تعارض است؟ اساسنامه‌ی دیوان کیفری بینالمللی تصریح می‌کند که صلاحیت دیوان، صلاحیت «تکمیلی» است و در جهت تضعیف صلاحیت محاکم داخلی نیست، اما فراتر از این ادعای حقوقی، مسأله‌ی حاکمیت ملی کشورها نیز مطرح است. کشورها با امضای این اساسنامه، برخی از اختیارات خود را در بخش تعقیب قضایی مجرمان، به دیوان کیفری بینالمللی واگذار کرده‌اند و از سوی دیگر با پذیرش اساسنامه‌ی این دیوان، صلاحیت تعقیب کیفری مسئوولان عالی سیاسی و نظامی کشورها را به آن می‌سپارند. یکی دیگر از جنبه‌های قابل بحث صلاحیت دیوان، صلاحیت موضوعی آن است. دیوان تنها می‌تواند نسبت به فجیع‌ترین جنایاتی که موجب اضطراب جامعه بینالمللی می‌شود، اعمال صلاحیت کند. این جنایات عبارتند از: نسل‌زدایی، جنایات علیه بشریت، جنایات جنگی و جنایت تجاوز، جنایات مزبور در اسناد مختلف بینالمللی و اسناد دادگاه‌های موردی مورد توجه بوده‌اند. دیوان با توجه به معیارهای قابلیت پذیرش دعوا بررسی می کند که پرونده مورد توجه شرایط طرح در دیوان را دارد یا نه؟ معیارهای قابلیت پذیرش دعوا محدود به شرایط تعیین اولویت و رسیدگی دادگاه‌های ملی یا دیوان نبوده بلکه موارد دیگری هم چون اهمیت جنایات ارتکابی و قاعده منع محاکمه مجدد متغیرهایی هستند که دیوان براساس آنها ممکن است موضوعی را قابل پذیرش اعلام کند یا رسیدگی را نپذیرد، براین اساس گستره قابلیت پذیرش دعوا منحصر به جنبه‌های اجرای اصل صلاحیت تکمیلی نیست و همین امر سبب گردیده که واژه قابلیت پذیرش در کنار صلاحیت قید شود.
واژگان کلیدی: دیوان کیفری بینالمللی، صلاحیت تکمیلی، قابلیت رسیدگی، پذیرش دعوا، صلاحیت
۲- مقدمه
تشکیل یک دیوان کیفری بینالمللی سال‌هاست که مورد توجه و استقبال مردم جهان قرار گرفته است و جامعه جهانی نیز برای حفظ صلح و امنیت بینالمللی و بشری از دیرباز درپی تشکیل چنین دیوانی بوده است. تا این‌که جنگ جهانی اول رخ داد که در طول چهارساله این جنگ جنایات متعددی علیه بشریت از سوی دولت آلمان به وقوع پیوست که متعاقب آن تصمیم به محاکمه و مجازات جنایتکاران گرفته شد. اما بدلیل ملاحظات سیاسی و عدم وجود ضمانت اجرای کافی، هرگز عملی نگردید و تا این‌که جهان باردیگر شاهد جنایت‌هایی در مقیاس وسیع‌تر از سوی جنایتکاران شد که برای مجازات آنان پس از پایان جنگ جهانی دوم دادگاه نظامی بینالمللی نورمبرگ برای سران آلمان نازی و متعاقب آن دادگاه نظامی بینالمللی توکیو برای محاکمه سران ژاپنی تشکیل گردید و همگان را تصور بر این بود که از این به بعد دنیا در صلح و آرامش به دور از اضطراب و تنش قرار خواهد گرفت. ولی جنایات در یوگسلاوی سابق و رواندا موجبات قتل عام عده کثیری از مردم را فراهم آورد و سازمان ملل‌متحد در یک اقدام بی‌سابقه به استناد فصل هفتم منشور مبادرت به تشکیل دیوان کیفری بینالمللی برای ناقضین شدید حقوق بینالمللی بشردوستانه در قلمرو یوگسلاوی سابق و رواندا نموده از طرف دیگر، کمیسیون حقوق بین‌الملل (ILC) از سوی مجمع عمومی سازمان ملل‌متحد بعد از دادگاه نورمبرگ مأموریت یافت تا اساسنامه‌هایی برای تشکیل دو دیوان کیفری بینالمللی برای یوگسلاوی سابق و رواندا تهیه و تدوین نماید. تشکیل این دو دادگاه و دیگر محاکم ویژه از جمله دادگاه نورمبرگ و توکیو به نوبه‌خود مبنایی شد برای تشکیل دیوان کیفری بینالمللی که اساسنامه آن در سال ۱۹۹۸ و در رم به تصویب نمایندگان تام‌الاختیار دولت‌ها رسید. اساسنامه دیوان متضمن اصول اساسی و دقیقی در مورد نحوه‌ی رسیدگی و محاکمه و مجازات جنایتکاران بینالمللی است. با تشکیل این دادگاه که به صورت دائمی است هرکدام از دولت‌های عضو اساسنامه و شورای امنیت می‌توانند پرونده جنایتکاران را به دیوان تسلیم نمایند. دادستان دادگاه به محض دریافت شکایت و با کسب مجوز از سوی دادگاه مقدماتی شروع به تحقیق می‌کند و اگر پس از تحقیقات به این نتیجه برسد که موارد قابل تعقیبی که در صلاحیت دیوان قرار می‌گیرد یعنی ژنوسید، جنایت علیه بشریت، جنایات جنگی و تجاوز صورت گرفته باشد، کیفر خواستی علیه شخص یا اشخاصی که مرتکب جنایات تحت صلاحیت دیوان شده‌اند به شعبه مقدماتی ارسال می‌کند. شعبه مزبور پس از تأیید اتهام یا اتهامات آنرا برای رسیدگی به شعبه بدوی ارجاع می‌دهد، احکام شعبه بدوی قابل تجدیدنظرخواهی نزد شعبه تجدیدنظر خواهد بود.
